Co łączy małą Ptaszynę, Kościół katolicki i Kanadę? Dlaczego bohaterowie Kanady znikają z banknotów?
Kanada, której nie chcemy znać
Zanim zdecydowałam się cokolwiek o tej książce napisać, jej treść długo musiała „odleżeć” w mojej świadomości. W 27 śmierci Toby`ego Obeda bohaterami są setki tysięcy rdzennych mieszkańców tych terenów. Dzieci, potem już dorosłych moralnie i psychicznie przetrąconych przez białego człowieka. Ludzi złamanych, którzy wychowywali kolejne pokolenia. Ludzi, którym nie tylko odebrano ziemie, tradycje i kulturę, ale przede wszystkim człowieczeństwo. Działo się to niemal do końca XX wieku.
Joanna Gierak-Onoszko burzy nasze wyobrażenie o Kanadzie. Daje głos ludziom, którzy przeżyli gehennę i starają się wywalczyć odszkodowania od państwa. Jakże trudno politykom przechodzi przez usta słowo „przepraszam”, jak trudno Kanadzie, uznać winę.
Nie uciekli przed swoim losem
Autorka skupiła się ofiarach kanadyjskiego systemu edukacyjnego rdzennych mieszkańców. System ten oparty był na szkołach z internatem, prowadzonych głównie przez kościół katolicki, choć ten sam schemat stosowany był w szkołach świeckich. Wielu rodziców zakładało, że dla ich dzieci jest to szansa na naukę języka i włączenia w społeczeństwo białego człowieka. Spotkały je jednak upokorzenie i tortury, bo jak inaczej nazwać dyscyplinowanie ośmiolatków za pomocą krzesła elektrycznego, biczowanie przywiązanych do słupa, zmuszanie do jedzenia własnych wymiocin. Większość z nich padło ofiarą znęcania się fizycznego i psychicznego, molestowania seksualnego i gwałtów ze strony duchownych i cywilnego personelu szkół. Można się zastanawiać czy do placówek tych kierowani byli wyjątkowi sadyści, zboczeńcy czy tacy się stawali, dlaczego milczeli pielęgniarki i lekarze, do których często trafiały ofiary. Czytałam tę książkę i odkładałam ją, bo ogrom bólu bohaterów był niewyobrażalny. Miałam poczucie, jakby każda karta nasączona była łzami i krwią. Mogłam ją odłożyć, jednak oni nie uniknęli swojego losu.
Historia się powtarza
Skojarzenia z filmami Sekielskich narzucają się automatycznie. Pojawią się głosy, że to kolejny atak na Kościół, że to tylko jakiś wycinek jego działalności. Prawda, ale ile jeszcze tych fragmentów, ile krzywd, które próbuje się ukryć, ile ofiar, które próbuje uciszyć, zlekceważyć, poklepać po plecach z kpiącym: no już dobrze, dobrze, było minęło. Toby Obed i jemu podobni to nie fikcyjne postacie, to ludzie, którzy gdy teraz czytasz ten tekst, próbują żyć z traumą, choć nie każdy próbę przechodzi zwycięsko. Dorosłemu Toby`emu możesz spojrzeć w oczy, zobaczyć łzy, usłyszeć łamiący się głos. To wszystko znajdziesz na popularnym serwisie. Dziesiątki tysięcy zeznań innych ofiar zaległo w kanadyjskich archiwach, wiele osób boi się zabrać głos. Masz jakieś skojarzenia z polską rzeczywistością?
Złamać człowieka
Co jakiś czas w książce powraca wątek winy. Wielu skrzywdzonych w dorosłym życiu wchodzi w ten sam schemat. Poruszający jest wątek Ptaszynki, jak określa ją autorka i zastanawia się czy od chwili oderwania od matki doświadczyła czegoś dobrego? Rdzenna dziewczynka, uczennica Szkoły św. Anny, piękne dziecko o przestraszonym wzroku. Późniejsza siostra zakonna, kat chłopców w tej samej szkole. Jej postać przewija się niczym demon. Ptaszyna stała się okrutną oprawczynią swoich podopiecznych. Czy jej doświadczenia ją usprawiedliwiają? Nie, ale jest chyba doskonałym przykładem tego, jak przemoc stosowana wobec człowieka, dziecka może je ukształtować.
W imię Jezusa
Kanada „czyści” historię, usuwając swoich bohaterów z banknotów. Budowniczowie państwa sankcjonowali opresyjny system, teraz znikają, jednak czy wiele to zmienia, czy to nie jest kosmetyka? W książce Gierak-Onoszko uderza fakt, że system nie stara się pomóc ofiarom, ale chroni oprawców. Tekst polecam wszystkim, którzy nie boją się zmierzyć z tematem. Książka przygnębiająca, mocna nie przez przypadek otrzymała nagrodę czytelników Nike 2020.
Po przeczytaniu 27 śmierci Toby`ego Obeda pytam o sens człowieczeństwa, granic okrucieństwa, o moralność, wartości, poczucie winy, ekspiację. Nie mogę pogodzić się ze świadomością, że działo to się z imieniem Jezusa na ustach.
J. Gierak-Onoszko, 27 śmierci Toby`ego Obeda. Wydawnictwo Dowody na Istnienie 2019.
